Bίοι ελάσσονες γιατί είναι βίοι ταπεινών, ή ελάσσονες ως προς τον βαθμό εκπλήρωσης των ονείρων τους; Kαι τα δύο. Oκτώ βίοι, τους οποίους ο συγγραφέας ανασύρει από τις οικογενειακές ή προσωπικές του μνήμες, βίοι υποδειγματικοί για την οδυνηρά ανθρώπινη αλήθεια τους που ισοδυναμεί με εξιλέωση. Oκτώ βιογραφίες-αγιογραφίες απλών ανθρώπων, που κατακτώντας τη θέση τους στο λογοτεχνικό πάνθεον εκπληρώνουν το όνειρο του αφηγητή.
εφ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
28/11/2005
Τα Καθημερινά της Κυριακής
Βίοι ελάσσονες
Το καλοκαίρι διστάζει να αποσυρθεί και παρατείνει, όπως μπορεί, τη θερμή παρουσία του. Μα όπως και να το κάνουμε ο γαλήνιος αλλά σοβαρός Σεπτέμβρης, μπήκε. Ξανθός, νεαρός άγγελος ακόμη έχει τις δικές του επιθυμίες. Και μια από αυτές είναι ένα βιβλίο. Ενα καλό, ένα εξαιρετικό βιβλίο. Διαβάσαμε πολλά καλά βιβλία φέτος, τουλάχιστον σ' αυτόν τον τομέα σταθήκαμε τυχεροί. Ομως, να που μόλις τώρα κλείσαμε μέσα στην καρδιά μας τις σελίδες ενός βιβλίου διαφορετικού, ενός βιβλίου ξεχωριστού, ενός βιβλίου, που πραγματικά, όσο και να τυραννούμε τη μνήμη μας χρόνια, πολλά χρόνια είχαμε να διαβάσουμε κάτι ανάλογο. Ενα βιβλίο που μας σύστησε μια φίλη, ένα βιβλίο που μας στέρησε για ένα μεγάλο διάστημα την πολύτιμη φίλη. «Γιατί χάθηκες», την είχαμε ρωτήσει, γιατί δεν απαντούσες στα συνεχή μηνύματά μας, γιατί δε σήκωνες το ακουστικό, αφού γνωρίζαμε ότι ήσουν εκεί. Και κείνη είχε απαντήσει. Βρισκόταν - λέει- συντροφιά με ένα μεγάλο Γάλλο συγγραφέα. Γι' αυτό. Με την επιμονή μας κατορθώσαμε να αποσπάσουμε όνομα, τίτλο και εκδοτικό οίκο, έτσι ώστε την επομένη να κάνουμε και εμείς διακοπές μαζί του. Το αναζητήσαμε, το προμηθευτήκαμε, το διαβάσαμε και απολαύσαμε μια σπάνια γεύση λογοτεχνίας. Αληθινής λογοτεχνίας. Και από τότε «εξαφανιστήκαμε», κυριολεκτικά χαθήκαμε μέσα στους «Βίους Ελάσσονες» του Pierre Michon ( εκδόσεις «Ινδικτος» Αθήνα 2000).
Ακολουθήσαμε μαγεμένοι τις βιωματικές ιστορίες του συγγραφέα - αφηγητή, που συνεχώς μας ξάφνιαζε με τις λέξεις, τις καλοδιαλεγμένες λέξεις που έμοιαζαν με πολύτιμα πετράδια αμύθητης αξίας, και που κάποιες στιγμές μας θύμιζαν Προυστ. Εναν σύγχρονο Προυστ θα λέγαμε και τολμούμε να πούμε: έναν Προυστ πιο ουσιαστικό, πιο αληθινό, περισσότερο ανθρώπινο και συναισθηματικό. Διότι ο Pierre Michon γράφει για τους ταπεινούς, για εκείνους τους ασήμαντους ανθρώπους που δεν εκπλήρωσαν τα όνειρά τους, που δεν κατόρθωσαν ποτέ να ορθώσουν το ανάστημά τους όσο ήταν ζωντανοί, αντικειμενικά ήταν μηδαμινοί, αλλά καθώς βάδιζαν προς το θάνατο γίνονταν σημαντικοί. Ενα παράξενο φωτοστέφανο πλαισίωνε την κεφαλή τους και τους έκανε να μοιάζουν με ετοιμοθάνατους αγίους. Ενα από τα πιο συγκλονιστικά κεφάλαια αυτού του βιβλίου είναι ο «βίος του γέροντα Φουκώ», τον οποίον ο συγγραφέας γνώρισε μέσα στο επαρχιακό νοσοκομείο στο οποίο νοσηλευόταν και του κίνησε την περιέργεια το γεγονός ότι ο ήσυχος γεροντάκος αρνιόταν ευγενικά αλλά και πεισματικά τη μεταφορά του σε μεγάλο νοσοκομείο του Παρισιού, όπου υπήρχαν τα μέσα για να γίνει καλά ή έστω για να παραταθεί αρκετό καιρό η ζωή του. Και όταν μια μέρα εισέβαλαν μέσα στην αίθουσα οι «ιεροεξεταστές» του, οι γιατροί οι οποίοι βασάνιζαν τον γέροντα Φουκώ να «ομολογήσει» και να «αλλαξοπιστήσει», να δεχτεί δηλαδή να μεταφερθεί στο Παρίσι, εκείνος περισσότερο από συμπάθεια προς τον «Μέγα Ιεροεξεταστή» και λιγότερο από φόβο τόλμησε να αποκαλύψει το μεγάλο του μυστικό, που τον κρατούσε εκεί στην Επαρχία και προτιμούσε να καρτερεί με υπομονή και γενναιότητα το θάνατο. «Είμαι αγράμματος», είπε.
Και ο συγγραφέας παραδέχεται ότι ο Φουκώ ήταν περισσότερο συγγραφέας από κείνον, προτιμούσε το θάνατο από την απουσία του γράμματος. Και τελειώνει την υπέροχη αυτή ιστορία, έτσι.
«Η παραζάλη του δε θα έχει μειωθεί. Θα πεθάνει με τα πρώτα χιόνια, το τελευταίο του βλέμμα θα είναι μια επίκληση προς τους μεγάλους κατάλευκους αγγέλους της αυλής, θα τραβήξουν το σεντόνι πάνω στο πρόσωπό του, εξίσου έκπληκτο για τη μηδαμινότητα του θανάτου όσο έκπληκτο ήταν για τη μηδαμινότητα της ζωής. Αυτό το στόμα που το είχε ανοίξει τόσο λίγο, θα κλείσει για πάντα και αυτό το χέρι που δε χάραξε ποτέ ούτε ένα γράμμα θα μείνει πάντα ακίνητο, άεργο, έχοντας κλείσει μέσα του αυτό το τίποτα της αργής μεταμόρφωσης μέσα στην οποία έχει σήμερα χαθεί...».
Οποιος επιθυμεί να διαβάσει ένα πραγματικό αριστούργημα ας μη διστάσει να διαβάσει τούτο το εκπληκτικό βιβλίο. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η μετάφραση της Κατερίνας Κολλέτ υπηρέτησε πιστά και με εξαιρετική ακρίβεια αυτό τόσο δύσκολο κείμενο.
εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΟΙΝΑ
28/11/2005
Κλείνω τα διηγήματα του Μπίλερ, ψηλαφίζω το σωρό. «Πολλά βιβλία, μα ο χρόνος λίγος», κατά το σύνθημα ενός θρυλικού βιβλιοπωλείου της Νέας Υόρκης. Ας το παραποιήσουμε ελαφρώς: πολλά βιβλία, μα τα καλά λίγα. Ελάχιστα χαρίζουν πια την ευτυχία της αποκάλυψης. Οπως οι «Βίοι ελάσσονες» του Pierre Michon (Μετάφραση Κατερίνα Κολέτ, εκδόσεις «Ίνδικτος»): έργο χαμηλόφωνο και ταυτόχρονα οδυνηρά συναρπαστικό· έργο πλούσιο και πολύχρωμο και λεπτό και βαθύ. Οκτώ ιστορίες αφηγείται εδώ ο συγγραφέας, ιστορίες περιθωριακών, ασήμαντων, απλών ανθρώπων που λάμπουν με ένα φως αγιότητας: έτσι όπως πιάνει ο παραμυθάς το νήμα του βίου τους για να αποκαλύψει τη σπαρακτικά ανθρώπινη αλήθεια τους, ανάγονται αυτοί, οι ελάσσονες, σε πρόσωπα εμβληματικά, σφραγισμένα από το πεπρωμένο. Ο τυχοδιώκτης Ανδρέας Ντιφουρνό και οι άπειρες εικασίες του θανάτου του· η «ασυγκρίτως ανώτερη απ' τον άντρα της» γιαγιά Κλάρα και ο παππούς Ευγένιος που βουλιάζουν στην αδρανή γαλλική επαρχία· ένα γέρος που πεθαίνει από καρκίνο πλάι σ' ένα συγγραφέα που δεν μπορεί να γράψει· μια μικρή νεκρή που μόλις πρόλαβε να ζήσει. Ζωές ασήμαντες που μεγαλύνονται απ' τα πάθη - ή και από την απουσία τους· ζωές που, ταλανιζόμενες, αγγίζουν την υπέρβαση. Βιβλίο σπάνιο που θυμίζει αμυδρά τους «Φανταστικούς βίους» του Marcel Schwob· μετάφραση εξίσου σπάνια, που μεγεθύνει την αναγνωστική απόλαυση.
