PARADISO

PARADISO

PARADISO

ΛΕΣΑΜΑ ΛΙΜΑ ΧΟΣΕ

Το μυθιστόρημα Paradiso αποτελεί το κορυφαίο έργο του Κουβανού ποιητή και συγγραφέα Χοσέ Λεσάμα Λίμα. Μυθιστόρημα μύθος, κυκλοφόρησε το 1966 στην Κούβα για να αποσυρθεί μια βδομάδα μετά από τα βιβλιοπωλεία και να δημιουργήσει σκάνδαλο. Γεγονός που υπήρξε η αιτία για την αποχή του συγγραφέα από τα δημόσια πράγματα της Κούβας. Το βιβλίο επιβλήθηκε από συγγραφείς μεγάλου κύρους όπως ο Χούλιο Κορτάσαρ και ο Μάριο Βάργκας Λιόσα που έγραψαν για αυτό και εγκωμίασαν τη δύναμη της γραφής του. Σήμερα αποτελεί ένα από τα πλέον φημισμένα βιβλιά του ισπανόφωνου κόσμου και το αποκορύφωμα της γραφής Μπαρόκ. Από την έκδοση του βιβλίου ως σήμερα υπάρχει μια βιβλιογραφία που διαρκώς διογκώνεται. Το «Paradiso» έγινε μύθος άλλοτε για τη δυσκολία του, άλλοτε για το ιδιόλεκτό του, και εξακολουθεί να προκαλεί αναγνώσεις επί αναγνώσεων και ως εφαρμογή της φιλοσοφίας και των γενικότερων απόψεων του Λίμα. Κανείς δεν αρνείται ότι είναι ένα βιβλίο μοναδικό. Και από εκείνα τα βιβλία που αξίζουν τον κόπο μιας μετάφρασης για να δοκιμαστούν και τα όρια της ελληνικής γλώσσας.

38,00 €

Αγορά

  • Πρόλογος-Mετάφραση-Επιμέλεια: ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΛΑΜΠΑΚΗΣ
  • Σελίδες: 724
  • Σχήμα: 24x16
  • ISBN: 960-518-063-4

εφ. ΤΑ ΝΕΑ του ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

H πολιτική ανατρεπτικότητα του Xοσέ Λεσάμα Λίμα

Όταν η λογοτεχνία θύμιζε κοσμογονία

Tο 1966, όταν πρωτοκυκλοφόρησε το έργο στην Kούβα, προκάλεσε σκάνδαλο. Tα αντίτυπά του είχαν εξαφανισθεί από τα βιβλιοπωλεία το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Λέγεται ότι ο συγγραφέας, χωρίς να χάσει το χιούμορ του, είχε δηλώσει τότε: « Aν η Eπανάσταση είναι ισχυρή, τότε μπορεί να χωνέψει τα πάντα, ακόμη και το Ρaradiso».

Οι πρόσφατες συλλήψεις και καταδίκες σε πολύχρονες φυλακίσεις και σε θάνατο αντικαθεστωτικών στην Κούβα αποδεικνύουν ότι και σήμερα ακόμη, 45 χρόνια μετά την επανάσταση, το καθεστώς δεν έχει αλλάξει. Ανέχεται μόνον ό,τι μπορεί να «χωνέψει». Ό,τι δεν μπορεί να «χωνέψει», απλώς το χωνεύει.

Ο Χοσέ Λεσάμα Λίμα πέθανε το 1976 αφήνοντας, εκτός από πολυάριθμες ποιητικές συλλογές και δοκίμια, και το Paradiso, ένα μυθιστόρημα που εξακολουθεί να προκαλεί, αν όχι σκάνδαλο, τουλάχιστον αμηχανία στους υποψήφιους αναγνώστες του και στους κριτικούς. Όχι με την πολιτική του ανατρεπτικότητα - απ' αυτήν την άποψη το Paradiso δεν είναι καθόλου «πολιτικό» βιβλίο - όσο με την εντελώς ιδιαίτερη λογοτεχνικότητά του.

H αντίδραση τής καστρικής λογοκρισίας όταν πρωτοκυκλοφόρησε αποδεικνύει ότι η λογοτεχνία μπορεί να ανησυχεί τους ολοκληρωτισμούς ακόμη κι όταν δεν μιλάει ευθέως για πολιτική - οι επαναστάτες εξάλλου δεν τα πήγαιναν ποτέ καλά με την λογοτεχνία, εκτός κι αν αυτή η τελευταία υπηρετούσε ευθέως και δηλωμένα τους σκοπούς της προπαγάνδας τους.

Το Paradiso είναι ένα απ' αυτά τα κείμενα που αποτελούν από μόνα τους ολόκληρη σχολή, ένας απ' αυτούς τους «άπαξ» ογκόλιθους που, σαν τον «Οδυσσέα» του Τζόις και την «Αναζήτηση» του Προυστ, ακόμη κι αν δεν δημιουργούν επιγόνους επιβάλουν έναν τρόπο γραφής ο οποίος, ώσπου να κάνουν την εμφάνισή τους ήταν άγνωστος, απ' την στιγμή όμως που υπάρχουν γίνεται απαραίτητος.

Αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα με φιλοδοξίες οικογενειακής σάγκα; Μπορεί. Ο ήρωάς του, ο Χοσέ Σεμί, που τον συναντούμε στις πρώτες σελίδες μικρό παιδί, άρρωστο από το δάγκωμα ενός μυρμηγκιού, για να τον αφήσουμε 686 ολόκληρες σελίδες μετά στα πρώτα του μετεφηβικά χρόνια θα μπορούσε να είναι το alter ego του ίδιου του Χοσέ Λεσάμα Λίμα. Οι τελευταίες φράσεις του έργου, «Ρυθμός ησυχαστικός. Μπορούμε να αρχίσουμε», θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν την μύηση τόσο του ήρωα όσο και του συγγραφέα στην ποίηση.

Οι ανάγκες

Όμως όσοι περιμένουν την γραμμική αφήγηση της ψυχολογικής ωρίμανσης ενός χαρακτήρα με τις δραματικές της κορυφώσεις και τις κομβικές της εντάσεις θα απογοητευθούν. Αν και η αφήγηση είναι σχεδόν γραμμική, και τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο χωρίς παλινωδίες, την ψυχολογική διάσταση την σαρώνουν άλλες δυνάμεις οι οποίες μοιάζουν να αναδύονται από τις ίδιες τις ανάγκες της αφήγησης.

H νομοτέλεια των ερεθισμάτων με τις αντιδράσεις που προκαλούν στον «εσωτερικό χώρο» για να μεταμορφωθούν σε συμπεριφορά του χαρακτήρα - αυτό το τόσο απλό σχηματάκι που όσο πιο εύπεπτο και καθαρό είναι, τόσο περισσότερο βολεύει τον έτοιμο αναγνώστη του- λείπει από το σύμπαν του. Το Paradiso έχει τις ίδιες σχέσεις με την ψυχολογία που έχει και ο Δον Κιχώτης: τα πρόσωπα υπάρχουν σαν αρχέτυπα που σχηματίζονται σε μια μεθόριο ανάμεσα στο «μέσα» και το «έξω», την «φαντασία» και την «πραγματικότητα», το αποτύπωμα της εικόνας και την καθαρή αφηρημένη σκέψη.

Στο τέλος αυτό που μένει είναι το αίσθημα ενός σύμπαντος εν τη γενέσει του, ένα αίσθημα κοσμογονίας, το αίσθημα της μεγάλης μυθιστορηματικής γραφής. Ο αφηγηματικός χρόνος δημιουργεί έναν χώρο όπου συναντώνται αντίρροπες και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες δυνάμεις. Οι εκρήξεις που προέρχονται από τις αλυσιδωτές αντιδράσεις αγγίζουν τον ίδιο τον πυρήνα της γραφής, την ίδια την δομή της φράσης και της πρότασης. Το Paradiso είναι μια μεγαλειώδης συμφωνία μπαρόκ. Κάπως έτσι προσδιόριζε την φυσιολογία του έργου ο Χούλιο Κορτάσαρ όταν έγραφε στην «Μοντ»:

«ένα μυθικό ταξίδι που ακολουθεί τα νήματα της κουβανικής πραγματικότητας, που φιλοδοξεί να αγκαλιάσει το αόρατο και το ορατό, το ιερό και το βέβηλο, το παρελθόν και το παρόν... Μόνον το αίσθημα της αθωότητας, η παιδική αγνότητα που τοποθετείται στην καρδιά του πιο απαιτητικού πολιτισμού μπορεί ακόμη να μας οδηγήσει ως αυτά τα χαμένα βασίλεια. Το Paradiso κατέχει μερικά από τα μαγευτικότερα κλειδιά της παγκόσμιας λογοτεχνίας».

Στην Ελλάδα, και όχι μόνον, ο «μαγικός ρεαλισμός» του Μαρκές είναι δημοφιλής, τόσο δημοφιλής ώστε να βρει αρκετούς μιμητές - καλύτερους ή χειρότερους. Όμως μπροστά στο Paradiso ο «μαγικός ρεαλισμός» μοιάζει ένα φαινόμενο εντοπιότητας, γεννημένο μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα που μπορεί να το εξηγήσει, ακόμη κι αν δεν μπορεί να το εξαντλήσει, αφού ο Μαρκές παραμένει μεγάλος συγγραφέας. Το Paradiso είναι ένα έργο που μπορεί να δηλώνει τις καταβολές του, όμως μοιάζει να συνομιλεί απευθείας με την λογοτεχνία - όπως συνομιλεί ο Προυστ, ασχέτως αν είναι Γάλλος, ο Κάρλο Εμίλιο Γκάντα, ή ο Μάλκολμ Λόουρι στο «Κάτω από το ηφαίστειο».

O άθλος

Υπάρχουν βιβλία που είναι καλά και κάνουν καλά τη δουλειά τους. Βρίσκουν τους αναγνώστες τους, λιγότερους ή περισσότερους, αγαπιούνται, και ενίοτε βρίσκουν και την θέση τους σε κάποια από τα ράφια όπου οι βιβλιοθήκες φιλοξενούν την λογοτεχνία - σύγχρονη ή κλασική. Υπάρχουν όμως και έργα που με το εύρος τους ταυτίζονται με την ίδια την λογοτεχνία, αφού η αντίληψη που είχες γι' αυτήν έχει μεταμορφωθεί μετά την ανάγνωσή τους. Ένα απ' αυτά τα έργα είναι το Paradiso.

Το Paradiso, φαντάζομαι θα το έχετε ήδη υποψιασθεί, αντιστέκεται στην βιαστική ανάγνωση και αφήνει εξουθενωμένους στον δρόμο αυτούς τους αναγνώστες, που, όπως λέει ο Κούντερα, ιδρώνουν για να φτάσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται στο τέλος σαν κάποιος να τους μαστιγώνει. Δεν είναι δύσκολο κατά συνέπεια να υποψιασθεί κανείς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μεταφραστής του. Ο Μανώλης Παπαδολαμπάκης έφερε εις πέρας έναν άθλο που αποδεικνύει ότι η μετάφραση της λογοτεχνίας δεν γίνεται με τις κατάλληλες λέξεις, αλλά με την μεταφορά από την μια γλώσσα στην άλλη των υπόγειων ρυθμών της αφήγησης.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Βελιτζανίδης, του εκδοτικού οίκου Ίνδικτος, επιδεικνύει το θάρρος του. Γιατί η έκδοση ενός τόσο σημαντικού έργου στα ελληνικά απαιτεί σίγουρα εκδοτικό θάρρος.

 

Του Βασίλη Λαλιώτη. Εφ. ΑΥΓΗ.
8/12/2002

Χοσέ Λεσάμα Λίμα (1910-1976). Ποιητής από την Κούβα. Με λογοτεχνική πορεία που αρχίζει από την ποίηση και το δοκίμιο και καταλήγει στα δύο μεγάλα βιβλία του Paradiso και Οppiano Licario. Αναγνωρισμένος ως ο λογοτέχνης που κατασκεύασε ένα δικό του ποιητικό σύστημα, είναι ένα μυθικό πρόσωπο στον ισπανόφωνο κόσμο. Το πεζογραφικό του έργο θεωρείται ως μέγιστο επίτευγμα της μπαρόκ λογοτεχνίας. Λιγότερο αναγνωρισμένος από άλλους ομότεχνούς του όσο ζούσε, έτυχε της προσοχής συγγραφέων όπως ο Μάριο Βάργκας Λιόσα και ο Χούλιο Κορτάσαρ.

Το κείμενο του Κορτάσαρ, που αποσπάσματά του μεταφράζουμε εδώ, είναι από τα πρώτα που επεχείρησαν μια κριτική αποτίμηση του έργου του Λίμα.

Βασίλης Λαλιώτης

Μυθιστόρημα το Paradiso; Ναι, καθόσον υπάρχει μια ημιαγωγός γραμμή - η ζωή του Χοσέ Σεμί- όπου καταλήγουν και απ' όπου αρχίζουν τα πολλαπλά επεισόδια και οι συνδεδεμένες ή ασύνδετες διηγήσεις. Αλλά απ' την αρχή αυτή η "πλοκή" έχει παράξενα χαρακτηριστικά. Είναι φανερό πως ο πρωταγωνιστής γύρω στον οποίο οργανώνεται το Paradiso μένει στη σκιά, καθώς το βιβλίο προχωρεί, παίρνοντας όλο τον αναγκαίο χρόνο για να διηγηθεί τη ζωή των παππούδων, των γονιών και των θείων του Χοσέ Σεμί. Πιο ενδιαφέρον είναι να παρατηρήσουμε πως στο Paradiso λείπει αυτό που θα ονομάζαμε η συνεχής ανατροπή, η διαπλοκή που "κάνει" ένα μυθιστόρημα, όσο αποσπασματικά και να φαίνονται τα επεισόδιά του. Δεν είναι αρνητική κρίση, με δεδομένο ότι το ουσιώδες σε αυτό το βιβλίο δεν εξαρτάται καθόλου από το αν είναι ή δεν είναι ένα μυθιστόρημα όπως θα το περίμενε κανείς. Η δική μου ανάγνωση του Paradiso, όπως και όλων όσοι γνωρίζω από τα έργα του Λεσάμα, άρχισε από το να μην περιμένω κάτι καθορισμένο, να μην απαιτώ ένα μυθιστόρημα, και τότε η παράδοση στο περιεχόμενό του έγινε χωρίς περιττές εντάσεις, χωρίς την κενόδοξη διαμαρτυρία που γεννιέται όταν ανοίγεις ένα ντουλάπι για να πάρεις τη μαρμελάδα και αντί για αυτό συναντιέσαι με τρία γιλέκα από φαντασία.

Το Paradiso θα μπορούσε να μην είναι μυθιστόρημα, τόσο από την έλλειψη μιας πλοκής που θα έδινε αφηγηματική συνέχεια στην ιλιγγιώδη πολλαπλότητα του περιεχομένου του, αλλά και για άλλους λόγους. Κατά κάποιο τρόπο, όλα τα πρόσωπα και το καθένα ξεχωριστά είναι ιδωμένα περισσότερο σαν ουσίες παρά σαν παρουσίες, είναι αρχέτυπα παρά τύποι. Η πρώτη συνέπεια είναι πως ενώ το μυθιστόρημα διηγείται την ιστορία κάποιων οικογενειών της Κούβας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, με τις πιο σχοινοτενείς λεπτομέρειες της εποχής (γεωγραφία, επίπλωση, γαστρονομία, ενδυμασία), τα πρόσωπα τα ίδια μοιάζουν να κινούνται σε ένα απόλυτο συνεχές, ξένα σε κάθε ιστορικότητα. Συνεννοούνται μεταξύ τους πάνω από τον αναγνώστη και τις άμεσες περιστάσεις της διήγησης, σε ένα λεξιλόγιο που είναι πάντα το ίδιο και όπου κάθε αναφορά στην ψυχολογική και πολιτισμική αληθοφάνεια γίνεται αμέσως αδιανόητη.

Τίποτα πιο φυσικό από ένα λεξιλόγιο που πληροφορεί για τις ρίζες και την καταγωγή, που βρίσκεται πάντα στα μισά του δρόμου μεταξύ του χρησμού και του ψαλμού, που είναι σκιά των μύθων, ψίθυρος του συλλογικού ασυνείδητου. Τίποτα πιο ανθρώπινο, στην ακραία του αίσθηση, από ένα λεξιλόγιο ποιητικό σαν αυτό, που περιφρονεί την πεζή και πραγματική πληροφόρηση και κάνει να αναβλύζουν τα πιο βαθιά νερά. Γιατί να μη δεχτούμε πως τα πρόσωπα του Paradiso μιλάνε πάντα μέσω της εικόνας; Ο Λεσάμα έχει εξηγήσει σε πολλά κείμενα το κοσμοείδωλό του, που το κλειδί του βρίσκεται στη δύναμη της εικόνας, ως υπέρτατου προϊόντος του ανθρώπινου πνεύματος στην αναζήτηση της πραγματικότητας του αόρατου κόσμου.

Το Paradiso είναι σαν τη θάλασσα. Έκπληκτος αρχικά, καταλαβαίνω την κίνηση του χεριού μου όταν παίρνει το χοντρό τόμο για να τον ξεφυλλίσει άλλη μια φορά. Αυτό δεν είναι βιβλίο για να το διαβάσεις όπως διαβάζονται τα βιβλία, είναι ένα αντικείμενο με όψη και ανάποδη, βάρος και πυκνότητα, οσμή και γεύση, ένα παλλόμενο κέντρο που δεν σε αφήνει να πλησιάσεις το πιο βαθύ του όριο, αν δεν πας σε αυτό με κάτι που δοκιμάζει τη λεπτότητα, που ψάχνει την είσοδο από την όσμωση και τη συμπαθητική μαγεία. Στις πιο υψηλές στιγμές του, το Paradiso είναι μια τελετή, κάτι που προϋπάρχει σε κάθε ανάγνωση με τρόπο και σκοπό λογοτεχνικό. Έχει την τυπική πιεστική παρουσία αυτού που υπήρξε η πρωταρχική ματιά των Ελεατών, αμάλγαμα αυτού που αργότερα ονομάστηκε ποίημα και φιλοσοφία, γυμνή προσέγγιση του προσώπου του ανθρώπου, απέναντι σε έναν ουρανό από αιλουροειδή αστερισμών. Ένα τέτοιο έργο δεν διαβάζεται. Το συμβουλεύεσαι, προχωράς σε αυτό γραμμή προς γραμμή, χυμό το χυμό, με μια συμμετοχή διανοητική και ευαίσθητη.

Αλίμονο σε εκείνον που θα ήθελε να ταξιδέψει στο Paradiso όπως θα ταξίδευε στο "βιβλίο του μηνός", αυτή την πιεστική τηλεόραση στην οθόνη του χαρτιού των συνηθισμένων μυθιστορημάτων.

 

εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ του ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
4/5/2003

Παλίμψηστο πάθος

Η επική περιδιάβαση στα απόκρημνα τοπία της λατινοαμερικανικής ψυχής από έναν «Προυστ της Καραϊβικής»

Το μυθιστόρημα μύθος της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας δεν είναι, όπως πολλοί νομίζουν, το Εκατό χρόνια μοναξιά του Κολομβιανού Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ούτε το Πέδρο Πάραμο του Μεξικανού Χουάν Ρούλφο, ούτε Το πράσινο σπίτι του Περουβιανού Μάριο Βάργκας Γιόσα, ούτε Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους του επίσης Μεξικανού Κάρλος Φουέντες, αλλά το Paradiso (Ο παράδεισος) του Κουβανού Χοσέ Λεσάμα Λίμα. Το έργο το εγκωμίασαν γράφοντας βιβλία γι' αυτό συγγραφείς του κύρους του Γιόσα και του Χούλιο Κορτάσαρ, αλλά είναι ο Φουέντες που έχει γράψει ότι το «πιο μεγάλο μυθιστόρημα που γράφτηκε στην ισπανόφωνη Αμερική είναι το Paradiso του Χοσέ Λεσάμα Λίμα» (το κείμενό του δημοσιεύθηκε στο Magazine Litteraire και μεταφράστηκε για το Διαβάζω). Συνεχίζει ο Φουέντες: «Το μυθιστόρημα γίνεται εδώ ποιητική κίνηση προικισμένη με τους δικούς της νόμους που τροφοδοτεί μια απληστία που περιέχει τις πρωτεϊκές μορφές του μπαρόκ αλλά και την πληρότητα του κορμιού, του χρόνου, του χώρου και του λόγου». Και παρακάτω: «Το τεράστιο παλίμψηστο κείμενο του Paradiso ανοίγει με ένα είδος διχασμένης ιδιορρυθμίας, με κάτι το απίθανο που ζητά όχι μόνο τη δική μας σύμπραξη αλλά κι έναν συνδυασμό όλων των αντιθέσεων της λατινοαμερικάνικης ψυχής...».

Μεταφυσική τόλμη

Δύσκολο το κείμενο του Φουέντες, εξίσου δύσκολο και το Paradiso, και σχεδόν άγνωστος στη χώρα μας ο Χοσέ Λεσάμα Λίμα, ο Προυστ της Καραϊβικής, όπως τον αποκάλεσαν οι Γάλλοι - το μυθιστόρημα εκδόθηκε στο Παρίσι το 1971 από τον οίκο Seuil. Αν αφαιρέσουμε τις μεταφράσεις αποσπασμάτων του έργου του από τον λάτρη της ισπανόφωνης λογοτεχνίας Κώστα Τσιρόπουλο (δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Ευθύνη) και τη συλλογή διηγημάτων του Το παιχνίδι των αποκεφαλισμών (μετάφραση Θέμη Τασούλη, εκδόσεις Λιβάνη, 1987), δεν υπάρχουν ίσως άλλα κείμενα του συγγραφέα στην ελληνική γλώσσα. Ο Χοσέ Μαρία Αντρές Φερνάντο Λεσάμα Λίμα, με καταγωγή κουβανική, βασκική και ανδαλουσιάνικη, γεννήθηκε στην Αβάνα τον Δεκέμβριο του 1910. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και πέθανε το 1919, γεγονός καθοριστικής σημασίας για την επιλογή του Χοσέ να γίνει συγγραφέας. Αφού τελείωσε το γυμνάσιο, σπούδασε νομικά. Το 1937 δημοσίευσε το πρώτο του έργο, το ποίημα Ο θάνατος του Νάρκισσου και το 1940 το Εγκώμιο στον Χουάν Ραμόν Χιμένεθ. Εχοντας ένα μεγάλο ενδιαφέρον για τα περιοδικά, το 1944 ιδρύει το Origenes, το περιοδικό που θεωρείται το καλύτερο που κυκλοφόρησε ποτέ στον ισπανόφωνο κόσμο. Ως το 1944 που άρχισε η τμηματική δημοσίευση του Paradiso, ασχολήθηκε με το γράψιμο ποίησης και δοκιμίων, καθώς και τη δημιουργία περιοδικών, ενώ εργάστηκε ως δικηγόρος και υπάλληλος στο υπουργείο Παιδείας. Μετά τη νίκη της επανάστασης προσλήφθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού ως υποδιευθυντής του Τμήματος Εκδόσεων (με διευθυντή τον Αλέχο Καρπεντιέρ) και εισηγήθηκε την έκδοση πολλών κλασικών και σύγχρονων έργων. Το 1966 εκδόθηκε στην Κούβα το Paradiso, προκαλώντας αμηχανία στο καθεστώς, το οποίο βρήκε το μυθιστόρημα πολύ μεταφυσικό και πολύ τολμηρό και άρα επικίνδυνο για τη διάπλαση της νεολαίας, γι' αυτό και το απέσυρε από τα βιβλιοπωλεία ως σκανδαλώδες. Οι σχέσεις του με το επίσημο κράτος ψυχράθηκαν και το 1970 παραιτήθηκε από τη θέση του για να αφιερωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή. Πέθανε στην Αβάνα τον Αύγουστο του 1976 από πνευμονία.

Τι ακριβώς είναι όμως το Paradiso; Είναι κατ' αρχήν ένα μυθιστόρημα ποταμός 717 σελίδων (αριθμό που μυθοποίησε ο Κορτάσαρ), με μεγάλο βαθμό δυσκολίας (ως προς τη δομή, τη λειτουργία και τη μορφή του) στην ανάγνωση και θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, λίγο τον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις και λίγο τον Ανθρωπο χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ. Οπως τονίζει ο μεταφραστής του (και συγγραφέας μυθιστορημάτων) Μανώλης Παπαδολαμπάκης στον πρόλογό του που τιτλοφορείται «Οδηγίες προς ναυτιλλομένους» (έχει γράψει επίσης και ένα εξαιρετικό επίμετρο και ένα χρονολόγιο συνοπτικής ιστορίας της Κούβας), πρόκειται για «ιδιόμορφο» - έχει τη χροιά του νεομπαρόκ ύφους - και «ιδιότροπο» ως προς την τεχνική του μυθιστόρημα. Σε αυτό συνυπάρχουν ο ιμπρεσιονισμός, ο ρεαλισμός, ο υπερρεαλισμός και ο μαγικός ρεαλισμός. Πρόκειται, προσθέτει, για μια γιγάντια τοιχογραφία από μωσαϊκό, ένα πανόραμα χαρακτήρων, ιδεών, εικόνων, μεταφυσικών συμβολισμών, φυσικών νόμων και φαινομένων, ιστορικών γεγονότων και προσώπων καθώς και άλλων ετερόκλητων στοιχείων. Για να γραφτεί αυτό το έργο ο συγγραφέας χρησιμοποίησε πλείστες όσες πηγές: μυθολογία, ιστορία, θρησκειολογία, φιλοσοφία, τέχνες, λογοτεχνία, ψυχολογία, επιστήμες κτλ.

Στα χέρια υπηρετών

Μια πρώτη άποψη που προέρχεται από την πρόχειρη ανάγνωση δείχνει πως το μυθιστόρημα είναι αυτοβιογραφικό, αφού ο κεντρικός ήρωας, ο Χοσέ Σεμί, μολονότι δεν ταυτίζεται με τον συγγραφέα, έχει πολλά κοινά σημεία με αυτόν. Στο πρώτο κεφάλαιο μαθαίνουμε για την οικογένεια και τα παιδικά χρόνια του ήρωα, ο οποίος μεγαλώνει σε στρατόπεδα (όπως ο συγγραφέας), στα χέρια υπηρετών. Στη συνέχεια τον βρίσκουμε στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο, όπου σπουδάζει νομικά (όπως ο συγγραφέας) και συγχρωτίζεται με δύο νεαρούς, τον Ρικάρδο Φρόνησις και τον Φοσιόν. Εκεί, στη μετεφηβική ηλικία του ήρωα, ολοκληρώνεται το μυθιστόρημα. Μια δεύτερη άποψη μπορεί να το θεωρήσει ως μια πραγματεία περί ομοφυλοφιλίας (εξ ου και το σκάνδαλο που προκλήθηκε στην Κούβα, όταν πρωτοεκδόθηκε), αλλά και σχόλιο για τις ερωτικές αποκλίσεις (εκτός των άλλων γίνεται λόγος για την αιμομειξία). Μια τρίτη ίσως το θεωρήσει ως περιπλάνηση στην Αβάνα, την εξαίσια πολιτεία (κάτι που κάνει ο Τζόις με το Δουβλίνο).

Για τους έλληνες αναγνώστες το μυθιστόρημα έχει μια ενδιαφέρουσα πλευρά: ο συγγραφέας αναφέρεται συχνά στην ελληνική μυθολογία, στη φιλοσοφία, χρησιμοποιώντας ονόματα και έργα αλλά και λέξεις (γραμμένες με λατινικά στοιχεία) χωρίς τη μετάφρασή τους. Το Paradiso, μυθιστόρημα ποιητικό και δοκιμιακό, επιδέχεται, όπως όλα τα σπουδαία έργα τέχνης, πολλές ερμηνείες και ο αναγνώστης χρειάζεται, σύμφωνα με τον μεταφραστή του, ξεναγό για να οδηγηθεί στα δύσβατα μονοπάτια του. Ασφαλώς δεν είναι ένα ανάγνωσμα για πολλούς, απαιτεί προσοχή και δεν είναι εύκολο στην κατανόησή του. Ωστόσο η έκδοσή του στην ελληνική γλώσσα εμπλουτίζει και συμπληρώνει την κουβανική, τη λατινοαμερικάνικη, γενικότερα την ισπανόφωνη βιβλιογραφία η οποία θα έμενε χωλή χωρίς αυτό.

30 άλλοι τίτλοι στην ίδια κατηγορία: