Εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ
7/12/2007
Κάθε εποχή χρειάζεται τις δικές της μεταφράσεις των κλασικών· σ' αυτήν την αρχή υπακούοντας, οι εκδόσεις «Ινδικτος» αποφάσισαν να αποτολμήσουν μια νέα, πλήρη, συνοδευόμενη από σχόλια έκδοση των Απάντων του Ντοστογιέφσκι.
Πολυφωνικά, λοξά τόσο ως προς την τεχνική όσο και προς την αποτύπωση του σύγχρονου ανθρώπου, τα έργα του αποτυπώνουν τα παράδοξα πάθη της ψυχής· ο κόσμος του, ταραγμένος, ανησυχητικός, καταστροφικός, ισορροπεί στο χείλος της αβύσσου, ατενίζοντας αδιάκοπα τα βάθη της. Μέγιστο, εμβληματικό έργο της λογοτεχνίας, οι «Δαιμονισμένοι» απογυμνώνουν την ανθρώπινη φύση, τη φέρνουν αντιμέτωπη με τον εαυτό της, με τον Θεό, με τη Φύση. Πυρακτωμένο από τα αναπάντητα ερωτήματα του σκοπού της ζωής, των ορίων της ελευθερίας, της σχέσης μας με τον θάνατο, οι «Δαιμονισμένοι» είναι το βιβλίο της ύψιστης ανάτασης και της έσχατης συντριβής.
Εξαιρετική η έκδοση της «Ινδίκτου»: ωραία, λαγαρή μετάφραση και εκτενές επίμετρο, όπου περιγράφεται το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον της Ρωσίας την εποχή που γράφεται το βιβλίο, φωτογραφίες του συγγραφέα και χειρόγραφες σημειώσεις του για το έργο.
περ. LIFO του ΣΤΑΥΡΟΥ ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗ
13/12/2007
Οι επανεκδόσεις κλασικών έργων συνιστούν έμπρακτη αναγνώριση της αξίας μεγάλων δημιουργιών ή απλά καλύπτουν το κενό που η μη παραγωγή σημαντικών σύγχρονων έργων αφήνει; Αν και η απάντηση δεν θα δοθεί εδώ, το σίγουρο είναι πως η εξαιρετική μετάφραση και το κατατοπιστικό επίμετρο που συνοδεύουν τη συνολικά ιδιαίτερα φροντισμένη έκδοση του συγκεκριμένου έργου του σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα αποτελούν έναν επιπρόσθετο λόγο για να διαβάσουμε εκ νέου, άρα και διαφορετικά, ένα σπάνιο μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού.
εφ. ΤΑ ΝΕΑ του ΜΑΝΩΛΗ ΠΙΜΠΛΗ
2/2/2008
Εκδοτικός άθλος: οι νέες μεταφράσεις του Ντοστογιέφσκι
Οι δαίμονες ενός γίγαντα
«Οι μηδενιστές και οι δυτικιστές χρειάζονται ένα γερό μαστίγωμα», έγραφε ο Ντοστογιέφσκι στον φίλο και συνεργάτη του Στράχοφ, το 1870. Ένα χρόνο αργότερα δημοσίευσε τους Δαιμονισμένους, το πλέον πολιτικό μυθιστόρημά του, με το οποίο ουσιαστικά επισημοποίησε και την αλλαγή ιδεολογικού στρατοπέδου που είχε συντελεστεί χρόνια πριν. Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι που ξεκίνησε στις παρυφές των αναρχικών, ενταγμένος στον επαναστατικό όμιλο του Πετρασέφσκι και συνομιλώντας με τους Δεκεμβριστές του Τσααντάγιεφ, ο Ντοστογιέφσκι που φυλακίστηκε για τη δράση του και πήρε χάρη γλιτώνοντας τελευταία στιγμή την κρεμάλα (το 1849), εκτίοντας εντέλει ποινή τεσσάρων χρόνων καταναγκαστικών έργων στη Σιβηρία (εμπειρία από την οποία γεννήθηκε ένα σπουδαίο του έργο, Το σπίτι των πεθαμένων ), είχε προσχωρήσει πλέον σε πολύ διαφορετικές απόψεις. Οι Ρομανόφ που λίγο έλειψε να τον κρεμάσουν, τώρα διάβαζαν τα βιβλία του με προσοχή.
Αυτό όμως δεν σημαίνει απολιτική στάση. Ο Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε και πέθανε ως «ζώο πολιτικό», στηρίζοντας τις απόψεις του με πάθος, με κείμενα που φλέγονταν από ζωή. Δεν αναζητούσε πλέον την επανάσταση, αναζητούσε όμως τη «γνήσια» ρωσική ψυχή, το λαϊκό πνεύμα, αλλά και έναν πανσλαβισμό με ηγέτιδα τη Ρωσία που σήμερα θα φάνταζε αποικιοκρατικός, τότε όμως λογιζόταν ως αναζήτηση ταυτότητας και άρνηση των δυτικόστροφων απόψεων των συγχρόνων του διανοουμένων.
Αυτή η δεύτερη φάση της γραφής του συνοδεύτηκε και από θρησκευτικές αναζητήσεις που, χωρίς να τον οδηγήσουν στη θρησκοληψία, τον έφεραν πιο κοντά στο ατομικό πεπρωμένο και τον βοήθησαν, ενδεχομένως, να χτίσει τους ανυπέρβλητους χαρακτήρες του.
Είναι ενδιαφέρον που σήμερα στην Ελλάδα, υπάρχουν «μικροί» εκδότες έτοιμοι να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για τα κείμενα αυτού του μεγάλου Ρώσου και να ανανεώσουν την επαφή του ελληνικού κοινού με το έργο του. Γιατί τα μυθιστορήματά του, εκτός από συναρπαστικά είναι επίσης τεράστια σε έκταση, καθώς ο Ντοστογιέφσκι, είτε επειδή είχε την αρρώστια του τζόγου, είτε γιατί έπρεπε να θρέψει την οικογένεια του αγαπημένου του αδελφού έγραφε μυθιστορήματα σε συνέχειες και μετά εξέδιδε τα «τούβλα» του και αυτοτελώς.
Μια τέτοια περίπτωση είναι οι 1.262 σελίδες της νέας έκδοσης των Δαιμονισμένων, του μυθιστορήματος που εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από την υπόθεση του σκληρού επαναστάτη Νετσάγιεφ και που κυκλοφόρησε ξανά στα ελληνικά από την Ίνδικτο σε μετάφραση, πρόλογο και επίμετρο της Ελένης Μπακοπούλου. Μια εξαιρετική έκδοση με πληθώρα σημειώσεων και με τις δύο εκδοχές του περίφημου ένατου κεφαλαίου του δεύτερου μέρους που, στην πρώτη έκδοση, λογοκρίθηκε από τον συντηρητικό εκδότη του περιοδικού «Ρούσκιι Βέστνικ». Επρόκειτο για την εξομολόγηση του Σταβρόγκιν που περιελάμβανε και ομολογία ασέλγειας σε μικρό κορίτσι. Αργότερα διασώθηκαν δύο εκδοχές του κεφαλαίου αυτού, που ο Ντοστογιέφσκι θεωρούσε πολύ σημαντικό, η δεύτερη μάλιστα με πολλές στρογγυλοποιήσεις των αιχμηρών σημείων. Το βιβλίο περιέχει και τις δύο εκδοχές, όπως περιέχει και μια υπόσχεση του εκδότη και της μεταφράστριας, ότι θα προχωρήσουν, ει δυνατόν, στην επανέκδοση του σύνολου έργου του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.
εφ. LIFO
21/2/2008
Ένα αφιέρωμα στον "ανθό" των πραγμάτων που συμβαίνουν αυτή την στιγμή στην Αθήνα, με αφορμή το τεύχος 100 της LIFO
16. Οι Δαιμονισμένοι και οι νέες μεταφράσεις του Ντοστογιέφσκι που ετοιμάζονται από τις εκδόσεις Ίνδικτος.
Κανείς δεν τόλμησε να σταθεί τόσα χρόνια απέναντι στην εξαιρετική μεταγραφή του Άρη Αλεξάνδρου. Η Ελένη Μπακοπούλου τόλμησε, και τελικά άξιζε τον κόπο.
Γ.Κ.
εφ. ATHENS VOICE της ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΠΙΡΜΠΙΛΗ
28/2/2008
Σήμερα η στήλη δεν θα σας συστήσει να διαβάσετε Nτοστογιέφσκι, αλλά τους «Δαιμονισμένους» των εκδόσεων Ίνδικτος. Aνορθόδοξο να συστήνει κανείς ένα βιβλίο για τη μετάφραση, όμως η Eλένη Mπακοπούλου χωρίς υπερβολή έχει κάνει έναν άθλο. Όχι μόνο ανέλαβε το δύσκολο και επικίνδυνο εγχείρημα να μεταφέρει στα ελληνικά ένα απαιτητικό βιβλίο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του οποίου η γλώσσα, το μέγεθος και ο μύθος του συγγραφέα του αποθαρρύνουν, αλλά τόλμησε να αναμετρηθεί με τις αξεπέραστες μεταφράσεις του Άρη Aλεξάνδρου και χρησιμοποιώντας σύγχρονη γλώσσα να πετύχει μια νέα ανάγνωσή του. O εμπεριστατωμένος, στοχαστικός πρόλογός της, δομημένος με γνώση, βάζει τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής και στο πνεύμα του μεγάλου Ρώσου κλασικού.
H Eλένη, που κάθεται τα τελευταία δέκα χρόνια απέναντί μου, είναι η ψυχή της A.V., ο λόγος που δεν βρίσκετε λάθη στις σελίδες της. H πραγματική της ταυτότητα όμως είναι «πολίτης του κόσμου». Kάθε τόσο μαζεύει τα πράγματά της, ξενοικιάζει το σπίτι της, σκορπίζει τα βιβλία της σε βιβλιοθήκες φίλων και εξαφανίζεται. Για λίγους ή πολλούς μήνες, παρέα με το λάπτοπ της και κάποιο βιβλίο στα ρώσικα, τριγυρίζει στις εσχατιές του κόσμου μαζεύοντας εικόνες και μνήμες. Πέρυσι τα mail κατέφθαναν από την αχανή Kίνα, με μια προηγούμενη στάση στη Mόσχα. Περπατώντας στους χιονισμένους δρόμους της ρώσικης πρωτεύουσας και της Aγίας Πετρούπολης, σκάλιζε στους υπαίθριους πάγκους και έψαχνε στα παλαιοπωλεία για ειδικές εκδόσεις, για σπάνια χειρόγραφα, για οτιδήποτε κυκλοφορούσε από το πλούσιο υλικό της βιβλιογραφίας που γενιές συγγραφέων, κριτικών, επιμελητών, ιστορικών της λογοτεχνίας έχουν καταθέσει. Έτσι, όταν ανοίξεις το πολυσέλιδο καλαίσθητο μολυβί «τούβλο» του Ίνδικτου (πολύ έξυπνος ο σχεδιασμός του που το κάνει –σχεδόν– βιβλίο τσέπης) ξαφνιάζεσαι ευχάριστα με τα σπάνια χειρόγραφα, τα σχεδιάσματα, τις ζωγραφιές –ο Nτοστογιέφσκι συνήθιζε να σχεδιάζει στο περιθώριο των χειρόγραφων–, τις φωτογραφίες, τις υποσημειώσεις, που βοηθούν τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής στην οποία αναφέρεται το έργο.
Oι «Δαιμονισμένοι», από τα πιο πολιτικοποιημένα μυθιστορήματα του Nτοστογιέφσκι, γράφτηκε το 1870-71. Eίναι ένα βιβλίο που δεν εξερευνά μόνο το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, αλλά είναι ταυτόχρονα και μια ουσιαστική μαρτυρία της ζωής στην τσαρική Pωσία του τέλους του 19ου αιώνα. Eίναι η εποχή της έντονης πολιτικοποίησης της ρωσικής κοινωνίας, η εποχή των μεγάλων ιδεολογικών συγκρούσεων. H εποχή των δυτικιστών-φιλελεύθερων, των σλαβόφιλων, των μηδενιστών (όπως αποκαλείτο η ριζοσπαστική ακραία επαναστατική τάση) του Mπακούνιν και του Nιετσάγεφ. Διώξεις, πολιτικοί φόνοι, ένας από αυτούς περιγράφεται και στο βιβλίο (Πιοτρ Bερχοβένσκι-Σάτοφ), παθιασμένοι έρωτες και παθιασμένες ηρωΐδες, κρυφές ζωές και συγκλονιστικές εξομολογήσεις (Σταβρόγκιν, ο πραγματικός δαιμονικός ήρωας), φιλοσοφικοί προβληματισμοί – οι «Δαιμονισμένοι» είναι ένα έργο, που, όπως τα περισσότερα έργα του Nτοστογιέφσκι, παρά τον όγκο τους, διαβάζονται με κομμένη την ανάσα.