εφ. ΑΥΓΗ του ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑ
11/4/2001

Το αίνιγμα Σουσανί παραμένει άλυτο

"Ένας περιώνυμος όμως δάσκαλος, ο Σουσανί (Chouchani)... μας έδειξε τις δυνατότητες της αληθινής μεθόδου. Κατά τη γνώμη μας, κατέστησε παντοτινά αδύνατη τη δογματική προσπέλαση του Ταλμούδ, τη βασισμένη στην απλή πίστη ή ακόμη και τη θεολογική προσπέλαση", γράφει ο μεγάλος φιλόσοφος Εμμανουέλ Λεβινάς στην εισαγωγή του βιβλίου του "Τέσσερις ταλμουδικές μελέτες" (εκδ. Πόλις, 1995), και αναγνωρίζοντας την επίδραση που είχε πάνω του δηλώνει ότι ο Σουσανί "... δεν βίωνε τη σχέση με το κείμενο ως μια απλή σχέση ευλαβείας ή ανάτασης, αλλά ως έναν ορίζοντα διανοητικής ακρίβειας... Ό,τι δημοσιεύω σήμερα σχετικά με το Ταλμούδ οφείλεται σ' εκείνον". Και ο γνωστός συγγραφέας Elie Wiesel (βραβευμένος με το Νόμπελ Ειρήνης το 1986) παραπέμπει σ' αρκετά μυθιστορήματα και κείμενά του σ' αυτόν και με σεβασμό βεβαιώνει ότι "ο ραββίνος Σουσανί είναι ένας από αυτούς τους ανθρώπους που σε συντροφεύουν, σε αναστατώνουν και σε ενοικούν για πολλά χρόνια, χωρίς αμφιβολία μέχρι το τέλος της ζωής σου". Ποιος ήταν όμως αυτός ο Σουσανί και γιατί επηρέασε την πνευματική πορεία τόσων σημαντικών ανθρώπων; Ο Salomon Malka, γοητευμένος προφανώς απ' την ολοζώντανη παραμονή του Σουσανί στη μνήμη των Εβραίων διανοουμένων που βγήκαν απ' τα ερείπια του πολέμου και τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, προσπαθεί στο βιβλίο του "Ο κύριος Σουσανί. Το αίνιγμα ενός διδασκάλου του 20ού αιώνα" να συγκροτήσει τη βιογραφία του και να διερευνήσει την προσωπικότητά του, χρησιμοποιώντας ποικίλες τεχνικές και μεθόδους, όπως οι συνεντεύξεις μ' ανθρώπους που τον γνώρισαν, η επίσκεψη σε μέρη και τόπους που έζησε, η μελέτη φωτογραφιών και χειρογράφων κ.λπ. Η προσέγγιση του Σουσανί αρχίζει με μια μεγάλη συνέντευξη του Elie Wiesel, που υπήρξε μαθητής του, και ξετυλίγει τα βιώματα δίπλα του, προσφέροντας αρκετά στοιχεία για τη θαυμαστή γνώση των εβραϊκών ιερών κειμένων και την τεράστια ερμηνευτική του ικανότητα, για την πνευματική γοητεία που εξέπεμπε και τον τρόπο διδασκαλίας του, αλλά και για την "παράδοξη" και ιδιότροπη ζωή και συμπεριφορά του, τις περιπλανήσεις του, τις φοβίες του και την ξαφνική φυγή του στο Μοντεβιδέο, όπου και πέθανε το 1968. Στην εκτύλιξη της έρευνας και της μελέτης συνεισφέρουν με πληροφορίες και ερμηνείες αρκετοί, ανάμεσά τους βέβαια και ο Λεβινάς. Τελικά όμως το αίνιγμα Σουσανί παραμένει άλυτο. Δεν γίνεται γνωστό ούτε πότε και πού γεννήθηκε ούτε το πραγματικό του όνομα ούτε κάτι για την ιδιωτική του ζωή. Εκτός από μερικά χειρόγραφα, σχεδόν κρυπτικά, δεν βρίσκεται κανένα άλλο ίχνος απ' την παρουσία του, εκτός απ' την ανάμνησή του. Εκείνο που αναδεικνύεται είναι μια μυστηριώδης και αντισυμβατική προσωπικότητα που γυρίζει και διδάσκει στους εβραϊκούς κύκλους του μεταπολεμικού κόσμου τα ταλμουδικά κείμενα, ένας άνθρωπος εξαιρετικά προικισμένος, με αφύσικη μνήμη (δεν χρησιμοποιούσε ποτέ βιβλίο στη διδασκαλία του), γνώστης και άλλων θρησκευτικών δοξασιών και φιλοσοφικών θεωριών και κυρίως ένας ανέστιος και παντοτινά περιπλανώμενος Ιουδαίος. Ο συγγραφέας περιγράφει με "αστυνομικό" σχεδόν τρόπο την εξέλιξη της έρευνάς του, διατρέχει όλες τις ηπείρους όπου εμφανίστηκε ο Σουσανί, ανακαλύπτει και εκθέτει τις πέντε μοναδικές φωτογραφίες του και μας εισάγει σε μια από τις πιο πλούσιες φιλοσοφικές και θρησκευτικές παραδόσεις της ανθρωπότητας και στους τρόπους μετάδοσης και αναπαραγωγής της.

εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΜΑΡΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΥ
29/7/2001

Το αίνιγμα του κ. Σουσανί
«Ενας θρησκευόμενος αναρχικός Εβραίος» που δίδασκε με πάθος τη γνώση

Ποιος ήταν ο Σουσανί; Πού είχε γεννηθεί; Ποια γεγονότα είχαν σημαδέψει τη ζωή του; Λάθος ερωτήσεις για τον άνθρωπο-αίνιγμα, που ξεγλιστρούσε σαν χέλι από κάθε προσπάθεια να τον ορίσουν, που περιβλήθηκε από μυστήριο τόσο στη ζωή όσο και στον θάνατο. Ο κύριος Σουσανί -αν τελικά αυτό ήταν το όνομά του- ήταν ένας δάσκαλος, ένας σοφός, που γνώριζε τον δρόμο για την κατανόηση του Ταλμούδ και της Kαμπαλά, κάποιος που θέλησε να γνωρίζεται μέσα από το αποτύπωμά του στο πνεύμα των μαθητών του. Εξω από κάθε μορφή κατεστημένου, κάθε γνωστό σχήμα.

Άτεγκτος

«Kατά κάποιον τρόπο ένας θρησκευόμενος αναρχικός Εβραίος», όπως είπε κάποιος, δίδασκε με πάθος τη Γνώση, καταστρέφοντας αυτό που εμφανιζόταν ως γνώση. Ηταν άτεγκτος με όσους πίστευαν ότι τα ξέρουν όλα και θεωρώντας, όπως ο Ιώβ ότι γεννηθήκαμε χθες, διακήρυσσε ότι δεν καταλαβαίνουμε τίποτα. Ομως εκτιμούσε αυτούς που έθεταν ερωτήματα και τα έσερναν μαζί τους σ' όλη τους τη ζωή. Η καθαρότητα της σκέψης του και η ορθότητα του λογισμού του τον απομάκρυναν από τον θεολογικό μυστικισμό, παρά ταύτα, μόνον ως μυστικό και ποιητή θεολογούντα μπορεί να αρχίσει να τον εννοεί κανείς.

Η ανέκφραστη μουσική του λογισμού και η ποίηση της δημιουργίας, η διαρκής αμφισβήτηση από την οποία εκπήγαζε μυστηριωδώς η πίστη του στον έναν θεό ως ακίνητο σημείο αναφοράς, έκαναν έργω και λόγω τη διδασκαλία του μαρτυρία περί Θεού. Ηταν λοιπόν ένας ραββίνος, ένας σπουδαίος δάσκαλος και ερμηνευτής των κλασικών κειμένων του ιουδαϊσμού. Ηταν επίσης ένας καταστροφέας. Kλόνιζε τις βάσεις των συστημάτων σκέψης που πρόσφεραν εύκολες λύσεις ακόμη και αν είχε απέναντί του μαθητευόμενους ραββίνους. Μετά την καταστροφή και το προσπέρασμα του εαυτού τους οι μαθητές του άρχιζαν να οδοιπορούν προς τα βαθύτερα πράγματα της γνώσης. Ο «τρόπος του Σουσανί» ήταν αναγνωρίσιμος.

Σαν μύθος

Αγαπούσε τους αρχαίους Ελληνες κλασικούς, τον Ραμπελέ και τον Μολιέρο, τον Ζαν-Πολ Σαρτρ. Αφησε πάμπολλα χαρτιά, στα λατινικά, στα γαλλικά, στα αγγλικά, τα οποία οι μαθητές του και αυτοί που τον αγαπούσαν πάσχισαν να εκδώσουν μετά τον θάνατό του, σαν από λάθος, γιατί ο ίδιος συνέχεε τα ίχνη του, σκόρπιζε άμμο πάνω στο πέρασμά του.

Kαταγωγή από τη Λιθουανία, πέρασμα από τη Γαλλία και τον Kαναδά, παραμονή και διδασκαλία στο Ισραήλ, σχέσεις με τη Βόρειο Αφρική, παραμονή και θάνατος στην Λα Παζ της Ουρουγουάης, το 1968. Ενδιάμεσα μύθοι αλληλοσυγκρουόμενοι, ότι υπήρξε βαθύπλουτος στη δεκαετία του '20 παίζοντας στο χρηματιστήριο, ότι υπήρξε clochard στο Παρίσι, ότι η αδελφή του σύχναζε στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ ότι είχε πάθος γι' αυτόν μια Γαλλίδα κοντέσα. Ο Σουσανί ενσάρκωνε πάνω στο πρόσωπό του το παιχνίδι ανάμεσα στην απάτη και την αλήθεια, που ήταν και ο θεμελιακός λίθος της αναζήτησής του.

Για πολλούς θεωρήθηκε ο τελευταίος φιλοσοφικός μύθος και συγκρίθηκε με τον άλλο προαιώνιο φιλοσοφικό μύθο, τον Σωκράτη. Kαι αν ο Πλάτωνας είναι εκείνος που έπλασε και επέβαλε τον Σωκράτη ως δάσκαλο, τότε εδώ έχουμε ένα πλάσμα που «ανήκει», έως έναν βαθμό τουλάχιστον στον Λεβινάς, τον Wiesel, τον «Μανιτού» και άλλους Εβραίους διανοούμενους του Παρισιού, οι οποίοι ευτύχησαν να κατοικηθούν από το πνεύμα του.

Αθεος και μη άθεος

Η ιδιόρρυθμη αυτή σπονδυλωτή φιλοσοφική βιογραφία που έρχεται σε μας επτά χρόνια μετά την έκδοσή της στη γαλλική γλώσσα, καλύπτει ένα κενό, αλλά και ανοίγει μια πόρτα που βλέπει το κενό. Πώς είναι δυνατόν ένας ραββίνος, ένας δάσκαλος να είναι άθεος και μη άθεος, ορθολογιστής και ταυτόχρονα μυστικιστής, πιστός στον ιουδαϊσμό και ταυτόχρονα να θεωρεί ότι «είναι όπως όλες οι άλλες θρησκείες»; Αλλά ίσως αυτό το κομμάτι της αμφιβολίας και της αποδόμησης να είναι εκείνο που μπορεί να κάνει προσιτό και ελκυστικό τον στοχασμό του Σουσανί στην εποχή μας, όπου η δυνατότητα και η ελευθερία της αμφισβήτησης και της γνώσης είναι μεγαλύτερες παρά ποτέ.

• Ο ΚΥΡΙΟΣ ΣΟΥΣΑΝΙ