εφ. ΑΥΓΗ του ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
31/7/2007

Το 2007 είναι αφιερωμένο στον Νίκο Εγγονόπουλο. Καθώς συμπληρώνεται μια εκατονταετία από τη γέννησή του υπερρεαλιστή ποιητή, το ενδιαφέρον για το έργο του, λογοτεχνικό και ζωγραφικό, φαίνεται να κερδίζει διαρκώς έδαφος. Ανάμεσα στη φετινή σοδειά των βιβλίων, ξεχωρίζει, πάντως, η μελέτη του Δημήτρη Βλαχοδήμου, που προσπαθεί να ανασυστήσει το "διάλογο" του ποιητή με το ιστορικό, εικαστικό και λογοτεχνικό παρελθόν. Η μελέτη περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες που καλύπτουν τις βιογραφικές και καλλιτεχνικές όψεις της δημιουργίας του Εγγονόπουλου, καθώς και ένα επίμετρο με ανέκδοτο πεζό κείμενό του ποιητή, και μια καταγραφή των τίτλων της βιβλιοθήκης του από τον ερευνητή. Ο Βλαχοδήμος αναδεικνύει τις υπερρεαλιστικές καταβολές του Εγγονόπουλου, τη σχέση του με τον καιρό και την εποχή του, την ιστορική του αίσθηση, τη βιβλιοφιλία του, τα αισθητικά και διανοητικά περιβάλλοντα μέσα στα οποία διαμορφώθηκε η ποιητική του. Ο μελετητής σκύβει με προσοχή πάνω στο λογοτεχνικό και ζωγραφικό έργο του συγγραφέα προσπαθώντας να αναδείξει την "αναγνωστική" μέθοδο του Εγγονόπουλου: τη μόνιμη και συστηματική ιχνηλασία του σε πρόσωπα και κείμενα του παρελθόντος, μυθικά ή υπαρκτά. Η μορφή του Ρήγα Φερραίου φαίνεται να συγκεντρώνει σαφώς τις προτιμήσεις του ποιητή, σηματοδοτώντας τις διαδοχικές του προσεγγίσεις στα χρόνια του Διαφωτισμού και του Εικοσιένα.

Με τη μελέτη του, ο Βλαχοδήμος εντοπίζει ένα ενδιαφέρον γραμματολογικό πρόβλημα. Αν, δηλαδή, ο Καβάφης ως τώρα αποτελούσε προνομιακό παράδειγμα "αναγνώστη-ποιητή", ο Εγγονόπουλος εμφανίζεται ως ο κατεξοχήν διακειμενικός ποιητής που στήνει το έργο του πάνω στον καμβά ενός τεράστιου βιβλιακού και οπτικού αρχείου, ελληνικού και ευρωπαϊκού. Η λόγια πολυμάθεια του, μαζί με την εικονοκλαστική διάθεση του ζωγραφικού του προγράμματος έρχεται στο προσκήνιο με την προσεγμένη ανάλυση κειμένων και πινάκων, ακυρώνοντας κάθε μονοδιάστατη ερμηνεία του έργου του. Πολύπλοκος και σύνθετος δημιουργός ο Εγγονόπουλος δεν προσφέρεται εύκολα σε γραμμικές και απλουστευτικές αναγνώσεις. Μπροστά μας ξετυλίγεται όλη η ποικιλία της κοινωνικής του βιογραφίας και της αισθητικής του παιδείας. Αρβανίτης και Κωνσταντινοπολίτης μαζί, Έλληνας και κοσμοπολίτης μαζί, λυρικός και αφηγηματικός μαζί, καθαρευουσιάνος και λαϊκός μαζί, νεωτερικός υπερρεαλιστής με γνώση της ιστορίας και των πολιτισμικών καταβολών του μορφώματος του Νέου Ελληνισμού, ο Εγγονόπουλος παραμένει μία από τις πιο αινιγματικές, ενοχλητικές και παραγωγικές περιπτώσεις που γνώρισε η νεοελληνική λογοτεχνία, υποχρεώνοντας τους αναγνώστες και τους κριτικούς σε μια διαρκή επιστροφή στο έργο του. Με άλλα λόγια, φαίνεται πως ο Εγγονόπουλος όχι μόνο κέρδισε το στοίχημα με το χρόνο, αλλά αναδείχτηκε σε μια μείζονα καλλιτεχνική περίπτωση της νεωτερικής μας γραμματολογίας.

Το βιβλίο του Δημ. Βλαχοδήμου είναι μια δοκιμή πάνω στο "βάθος της αναγνωστικής επιφάνειας" του Νίκου Εγγονόπουλου. Αποκωδικοποιεί τις αναφορές που πλαισιώνουν το έργο του Εγγονόπουλου, και φωτίζει, με καίριες ερμηνευτικές παρατηρήσεις τη συνθετική του εικόνα. Αναδεικνύεται, έτσι, ο σκληρός πυρήνας της ποιητικής του Εγγονόπουλου, που δεν είναι άλλος από την τεχνική του "παλίμψηστου"~ ένα κείμενο με διαφορετικές επιστρωματώσεις, με τα ίχνη των διαδοχικών αναγνώσεων και γραφών να διεκδικούν την υλικότητα αλλά και τη φθορά τους. Από αυτή την άποψη, ο Εγγονόπουλος ξεπροβάλλει καθαρότερα πάρα ποτέ ως ιστορικός ποιητής αφού μοιάζει να θέτει διαρκώς το παροντικό ερώτημα για το "πώς φτάνει κάθε φορά το ιστορικό παρελθόν ως εμάς", μέσα από ποιες καταγραφές, μνήμες και αφηγήσεις. Με άλλα λόγια, το έργο του μετατοπίζεται "από τον μοντερνισμό του αποτελέσματος στον μοντερνισμό του υλικού παραγωγής". Η ανάγνωση (αλλά και η παρανάγνωση) της δημόσιας ιστορίας, της συλλογικής και ατομικής μνήμης αποτελούν συστατικά στοιχεία της δημιουργίας του, προ(σ)καλώντας, έτσι, και τις δικές μας σύγχρονες αναγνωστικές ευαισθησίες.