Με τη Θεωρία της απειλής ο Μπότο Στράους εξυφαίνει ένα εγκεφαλικό θρίλερ με υλικό την απουσία του έρωτα που στοιχειώνει το διαταραγμένο πνεύμα ενός συγγραφέα και την εφιαλτική προεία του προς την αυτογνωσία και τη λύτρωση. Οδηγός του σε αυτή την εγωκεντρική, σχεδόν αυτιστική, κάθοδο η μορφή μιας γυναίκας με όνομα βιβλικό, η Λεία.
εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
4/11/2001
Η παράνοια της γραφής
… Ο χώρος και ο χρόνος της δράσης είναι και εδώ ασαφής, ενώ η πλοκή διασπάται με μεγάλη συχνότητα, κάνοντας τον ούτως ή άλλως υποτυπώδη μύθο της να παραπέμπει στη ρευστή και κάποτε παραληρηματική γλώσσα του ονείρου.
… Στο τέλος, ζωή και γραφή συγχωνεύονται: ο ήρωας είναι αδύνατο να βρει πού τελειώνει ο κόσμος και πού αρχίζει το κείμενό του και ταυτίζεται με την ερωμένη του, αλλάζοντας (όπως στο «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ) φύλο.
… Ο Μπότο Στράους πιστεύει στον υπέρτατο νόμο της τέχνης. Η γραφή, ακόμη κι όταν φτάνει ώς την αυτοκατάργησή της, ορίζει τα πάντα στη «Θεωρία της απειλής», μοιράζει με απόλυτη ευχέρεια τους λιγοστούς αφηγηματικούς ρόλους, εμπνέει και καθοδηγεί την τρέλα, αναστατώνει την καθημερινότητα και αποφασίζει για λογαριασμό του έρωτα ή του θανάτου...
εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ
18/11/2001
Οταν και η διαδικασία της γραφής γίνεται ψύχωση...
Ενας συγγραφέας που προσπαθεί (μάταια, κατά τα φαινόμενα) να συνέλθει από έναν οδυνηρό χωρισμό, πληροφορείται από έναν φίλο του ψυχίατρο ότι μια υστερική γυναίκα, ασθενής του τελευταίου, τον καλεί απελπισμένα. Ωστόσο, τη γυναίκα αυτή ο συγγραφέας δεν τη γνωρίζει. Εκείνη επιμένει ότι για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα διατηρούσαν δεσμό, σε μια περίοδο μάλιστα που αυτός ήταν με την άλλη κοπέλα.
… Ενας αφηγηματικός μονόλογος, λοιπόν, χωρισμένος σε έξι σύντομα κεφάλαια με μια εντελώς υποτυπώδη δράση την οποία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να ξεδιπλώσει τις προσωπικές του εμμονές αναφορικά με τον εθισμό και τις συνέπειες της γραφής. Η εκ πρώτης όψεως άναρχη δόμηση των γεγονότων, η συνεχής υπονόμευση της γραμμικής αφήγησης και ταυτόχρονα κάθε στοιχειώδους αίσθησης βεβαιότητα σχετικά με το ποιόν των εξωτερικών μας παραστάσεων, ο διφορούμενος ρόλος της μνήμης και η εμμονή του αφηγητή με την ίδια τη διαδικασία της γραφής, παραπέμπουν φυσικά στα σχήματα και τις αναζητήσεις των συγγραφέων και γενικά των δημιουργών του πρώτου μισού του 20ού αιώνος. Ο Στράους φαίνεται να είναι γνήσιο τέκνο του Κάφκα, του Μπροχ, του Μούζιλ, του Τζόις.
Φυσικά, ό,τι σχετικό χαρακτηρίζει τα κείμενα των παραπάνω «μεγαθηρίων» της παγκόσμιας λογοτεχνίας, περιορίζεται στο επίπεδο του υπαινιγμού και της υποψίας. Στον Στράους όμως όλα βγαίνουν στη φόρα. Η αυτοαναφορικότητά του είναι περισσότερο ένα μεταμοντέρνο σύμπτωμα: το «γράφω-γι'αυτό-που-γράφω-που-νομίζω-ότι-γράφει-αυτός-που-νομίζω-ότι-είμαι» γνωρίζει στη «Θεωρία της απειλής» την αποθέωσή του. Διότι καθώς προχωρεί η ανάγνωση, γίνεται σαφές ότι ποσώς ενδιαφέρει τον αφηγητή αν η κοπέλα, η Λεία συγκεκριμένα, λέει την αλήθεια ή τι ακριβώς τους συμβαίνει καθ' όλη τη διάρκεια των ουσιαστικά ανύπαρκτων περιπετειών τους (μία ακόμα ηχώ από τον Τζόις, βεβαίως: «η μεγαλύτερη περιπέτεια της εποχής μας είναι η απουσία της περιπέτειας», που με τόση ευφυΐα έχει σχολιάσει ο Κούντερα στο έξοχο «Βιβλίο του γέλιου και της λήθης» και στις εξίσου εκπληκτικές «Προδομένες διαθήκες»).
… Η «Θεωρία της απειλής» είναι ένα ερεθιστικό αλλά σύντομο κείμενο που διαβάζεται μέσα σε μία ώρα, απαιτώντας όμως μια δεύτερη και τρίτη ανάγνωση, όπως κάθε γνήσιο λογοτεχνικό κείμενο. Τα μέγιστα συμβάλλει σε αυτό και η ρέουσα μετάφραση του Α. Κυπριώτη.
περ. ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ (τ. 29) του ΜΙΧΑΛΗ Σ. ΑΡΒΑΝΙΤΗ
1/4/2003
Το ολιγοσέλιδο αυτό αφήγημα εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1975, στο κείμενο Marlenes Schwester: Zwei Erzählungen. Ο άγνωστος τότε Μπότο Στράους έκανε αναγνωριστικές πτήσεις ύφους. Λίγα χρόνια μετά είναι ένας καταξιωμένος θεατρικός συγγραφέας. Ακροβατώντας ανάμεσα στην ανατριχιαστική εξομολόγηση της τρέλας και την θελκτική εξαπάτηση της πραγματικότητας, ο ήρωας, ένας συγγραφέας αγνώστων στοιχείων και αμφίβολης αξίας, καταφέρνει να συνδέσει την πραγματικό με το μη-υπάρχων, το απλό με την τρομακτική κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Όπλο του απέναντι στην μεγαλοσύνη της τρέλας ο μονόλογος· εσωτερικός, κλειστός και δύστροπος, ένας μονόλογος που αν και απέχει πολύ από το ύφος και την τεχνική των πρώτων συμβολιστών, καταφέρνει να αποτυπώσει με την ίδια ένταση την «εικόνα». Την εικόνα της παραφροσύνης αλλά και την παραφροσύνη της εικόνας· την εικόνα μιας γυναίκας με μυθικό όνομα και ρητή αποστολή· να οδηγήσει τον ήρωα στην λυτρωτική λήθη μέσα από μια νοητική περιπέτεια που ακραγγίζει την άρρωστη συνήθεια της γραφής και της ανάγνωσης (η ζωή είναι πιο δυνατή από τα βιβλία): «Αυτό, που εγώ χρειάζομαι απαραιτήτως για να ζήσω, τη σωτήρια θεραπεία της ανάγνωσης, σύντομα έγινε για εκείνη ένας ξενότροπος, πολύτιμος δελεασμός. Και-που περισσότερο αποπλανά η λογοτεχνία, όταν συμβαίνει να αναζητάς σε χιλιάδες σελίδες κάποιον, πού έχεις αρχίσει να αγαπάς και πρέπει να συναρμολογήσεις και να συμπληρώσεις ολόκληρο το είναι του από τις αναρίθμητες ομοιότητες, όπως εμφανίζονται αυτές στα αγαπημένα βιβλία του.» Η Λεία είναι μια εικόνα που παραμορφώνεται, το λιγοστό φως που παγιδεύεται στις εγωκεντρικές ατραπούς του ήρωα, η οδυνηρή πραγματικότητα, η αφορμή να γράψει: «…αλλά το συναίσθημα να αγαπήσω τη Λεία δεν ήταν τίποτα άλλο απ’ το συναίσθημα να αρχίσω ένα βιβλίο[…] Ωστόσο οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνεννοηθούν με ηρεμία μεταξύ τους, όταν ο ένας αποφασίζει να γράψει για τον άλλον, διότι εκεί και μόνο δύναται να αναγνωρίσει την αγάπη του για εκείνον.[…]Αναμφισβήτητα στην τρέλα της Λείας διάβασα αμέσως την τρομακτική παραβολή των δικών μου βασανιστικών προσπαθειών να εκφραστώ γράφοντας.»»
Εκεί που τελειώνει το αίνιγμα, ξεκινά η θεωρία της απειλής. Ένα σύγχρονο δοκίμιο στο αποκλίνον με τη μορφή αφηγηματικής εξομολόγησης. Κομμάτια πάζλ σκορπισμένα στο τραπέζι των παραισθήσεων, χρωματιστά πίξελ που ανασυνθέτουν την εικόνα του χαμού.
Η μετάφραση, αν και περιέχει πολλούς νεολογισμούς, είναι εξαιρετική, αποδίδοντας με μοναδική μαεστρία το ύφος του Στράους.
εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΧΡΥΣΑΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
7/6/2005
Oταν η φαντασίωση μοιάζει με την πραγματικότητα
Στη νουβέλα «Θεωρία της απειλής» χαρακτηριστικά της θεατρικής του γραφής εμφανίζονται, καθώς ο μονόλογος του αφηγητή απομακρύνεται από την πραγματικότητα ενώ αναδιπλώνονται εικόνες εγκεφαλικές, οι οποίες δεν έχουν αλληλουχία αλλά ούτε και χρονική σειρά.
O τύπος είναι απών, αφού όλα τοποθετούνται στον νου και στις φαντασιώσεις του ήρωα. Oι αναφορές σε δάση, χιόνι, φύλλα, θορύβους, το χτύπημα του τηλεφώνου, αλλά ακόμα και η έστω μακρινή παρουσία του άλλου, δεν είναι παρά συστατικά ενός φανταστικού σύμπαντος, το οποίο αναδύεται από τις φοβίες, τις εμμονές και τις ανασφάλειες του αφηγητή. Σημειώσεις και όνειρα εμπλέκονται για να δώσουν ένα αλλόκοτο αποτέλεσμα που παρουσιάζεται ως συμβάν.
… Tο παιχνίδι των παραδόξων παραπέμπει στο αλλόκοτο σύμπαν του Xόφμαν αλλά και του Γκωτιέ, όπως επίσης και στην ερμητική γραφή των σύγχρονων Aμερικανών συγγραφέων Nτον ντε Λίλο και Πίντσον.
