εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
10/8/2003
Πορτρέτο μιας κοινωνίας
Ο Φρόιντ το κατέτασσε ανάμεσα στα πέντε πιο αγαπημένα του βιβλία, ενώ η Βιρτζίνια Γουλφ το σύστηνε ως «ένα από τα λίγα αγγλικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν για ώριμους αναγνώστες».
Ενάμιση σχεδόν αιώνα από την πρώτη του δημοσίευση, το ογκωδέστατο «Middlemarch» της Τζορτζ Ελιοτ (1819-1880), ένα από τα κορυφαία έργα της βικτοριανής λογοτεχνίας, κυκλοφορεί και στη γλώσσα μας σε μετάφραση Εύης Γεωργούλη από τις εκδόσεις «Ινδικτος».
Σύγχρονη του Θάκερεϊ και του Ντίκενς, η κατά κόσμον Μέρι Αν Εβανς, στήνει εδώ το πορτρέτο μιας ολόκληρης κοινότητας εμπόρων, αγροτών και μεσοαστών στην ανερχόμενη επαρχιακή πολιτεία που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο της, αναπολώντας με νοσταλγία μια περίοδο που συνέπεσε μ' εκείνη των παιδικών της χρόνων. Μια περίοδο μεταβατική, σημαδεμένη από νομικές μεταρρυθμίσεις, την εμφάνιση του σιδηροδρόμου και τις εξελίξεις στην ιατρική και τη δημόσια υγεία.
Οπως σημειώνει στο εμπεριστατωμένο επίμετρο της έκδοσης η Ε. Γεωργούλη, «η Ελιοτ περιγράφει έναν κόσμο εν λειτουργία. Η καθημερινότητα των χαρακτήρων της παρουσιάζεται πάντοτε σε σχέση με τα επαγγέλματά τους ή τα σωματεία τους, τις οργανώσεις, τους συλλόγους τους, κατακτήσεις που σηματοδοτούν για τους ίδιους, πηγές περηφάνιας και προσωπικής εκπλήρωσης». Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον τοποθετεί η Ελιοτ και τα ηθικά προβλήματα των χαρακτήρων της, επιδιώκοντας να δείξει πώς το ασυνείδητο ψυχολογικό πεπρωμένο διαμορφώνει και διαμορφώνεται από την κοινωνική συμπεριφορά.
Η Ελιοτ θυσιάζει τους χαρακτήρες της στις απαιτήσεις του συντηρητικού τους τόπου. Οσοι απειλούν τις αξίες του, είτε ηττώνται είτε -όπως η κεντρική της ηρωίδα, η Δωροθέα Μπρουκ- αλλάζουν. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει τη μοίρα της η τελευταία, προσφέροντας περισσότερα από την ψυχή και το πνεύμα της απ' όσα χρειάζονται ή κατανοούν οι γύρω της, αποτελεί βασικό πυρήνα του μυθιστορήματος. Το να βοηθάς τους άλλους είναι κάτι σπουδαίο. Το να θυσιάσεις όμως τον εαυτό σου για χάρη τους, είναι εντελώς διαφορετικό. Και μια από τις επιτυχίες της Ελιοτ στο «Middlemarch» είναι ότι μεταδίδει αυτή τη διαφορά μέσα σ' ένα πέπλο ειρωνείας.
Εχουν πει πως από το έργο της Ελιοτ απουσιάζουν οι δυνάμεις του ακατανόητου ή του δαιμονικού. Ο ρεαλισμός του σεξουαλικού πάθους, επίσης, της είναι άγνωστος. Πολλές φορές η κοινωνία της θυμίζει ένα γυμναστήριο προορισμένο για την εξάσκηση ηθικών ιδιοτήτων. Από την άλλη όμως, αυτή που ευτύχησε ν' αναγνωριστεί εν ζωή ως η μεγαλύτερη μυθιστοριογράφος της Αγγλίας, υπήρξε η πρώτη που αναδημιούργησε με τόσες λεπτομέρειες συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα και κέντησε τόσο ξεχωριστά ανθρώπινα πορτρέτα, ανοίγοντας έτσι δρόμους σε μεγέθη όπως ο Τ. Χάρντι, ο Χ. Τζέιμς και ο Ντ. Χ. Λόρενς.