εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ του ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
22/7/2001
Ο περιφρονημένος Μότσαρτ
Τι ακριβώς προκάλεσε τον τόσο πρόωρο θάνατο του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ; Για ποιον λόγο το παιδί-θαύμα και ο μέγας μουσικός, που περιόδευσε στα μέσα του 18ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη μαζί με τον πατέρα του και την αδελφή του, για να αποθεωθεί σε κάθε σημαντικό και ασήμαντο σταθμό του, έχασε αίφνης στα τριάντα πέντε του τη μάχη και παραδόθηκε ανυπεράσπιστος σε μιαν αρρώστια η οποία τον έστειλε στον άλλο κόσμο;
Σ' αυτό το ερώτημα δοκιμάζει να απαντήσει το βιβλίο του «Μότσαρτ. Το πορτρέτο μιας μεγαλοφυΐας», ο Νόρμπερτ Ελίας, ένας από τους σημαντικότερους κοινωνιολόγους των χρόνων μας, που καθιερώθηκε στην ευρωπαϊκή σκέψη με το πολυσυζητημένο έργο του «Η εξέλιξη του πολιτισμού» (1939).
*Η αστική καταγωγή του Μότσαρτ, ξεκινάει τη θεωρία του ο Ελίας, επέβαλε στα χρόνια του ένα και μοναδικό πρότυπο για τους συνθέτες που ήθελαν να κάνουν μεγάλη καριέρα και να δοξαστούν: την ένταξή τους σε κάποια από τις πολλές ευρωπαϊκές αυλές και στην αφοσίωσή τους στο κυρίαρχο μουσικό γούστο. Βρισκόμαστε ακόμη, παρατηρεί ο Ελίας, στην εποχή της τέχνης του τεχνίτη ή του χειροτέχνη, ο οποίος ανήκει ψυχή τε και σώματι στο περιβάλλον του, χωρίς να μπορεί να διαφοροποιηθεί ή να αποσπαστεί κατά το παραμικρό από τις νόρμες του.
*Η θερμή και παντελώς ατίθαση ιδιοσυγκρασία του Μότσαρτ, η άρνησή του να υπηρετήσει τον ηγεμόνα της γενέτειράς του Ζάλτζμπουργκ και η έντονη επιθυμία του να δοκιμάσει την τύχη του στο πολλά υποσχόμενο πεδίο της μητροπολιτικής Βιέννης, σε συνδυασμό με τη μόνιμη απόκλιση των συνθέσεών του από την αισθητικές αρέσκειες των παραγγελιοδοτών του, σηματοδοτούν την εμφάνιση ενός νέου καλλιτεχνικού προτύπου, που δεν είναι άλλο από εκείνο της τέχνης του καλλιτέχνη, ο οποίος δημιουργεί πρωτίστως για δικό του, ατομικό λογαριασμό, όπως και για ένα κατά κανόνα απρόσωπο και ανώνυμο ακροατήριο.
*Ολα αυτά μπορεί να δείχνουν εκ πρώτης όψεως κομμένα και ραμμένα στα μέτρα των αναλυτικών εργαλείων του επιστήμονα, που στριμώχνει εκ των πραγμάτων επί μέρους φαινόμενα και τάσεις στα γενικά ερμηνευτικά του σχήματα, αλλά ο Ελίας, όπως κι αν τον διαβάσουμε, δεν είναι ο πρώτος τυχών.
*Παρακολουθώντας βήμα προς βήμα την πορεία του Μότσαρτ, από τα θαλερά παιδικά του χρόνια στο Ζάλτζμπουργκ ώς τον άδοξο θάνατό του στη Βιέννη, και συσχετίζοντάς τον σταθερά με τις κοινωνικές επιδιώξεις του πατέρα του (ανθρώπου κυριολεκτικά χτισμένου στον κόσμο των αυλικών αξιών), δεν τον προβάλλει ούτε μια στιγμή ως συνειδητό υπερασπιστή της ρομαντικής αντίληψης για την υποκειμενικότητα της τέχνης ή ως απολογητή του νέου καθεστώτος οικονομικο-κοινωνικών σχέσεων που η ίδια προϋποθέτει για την παραγωγή και τη διακίνηση του καλλιτεχνικού προϊόντος.
*Ο Μότσαρτ που βγαίνει, αντιθέτως, από το βιβλίο του Ελίας είναι ένα πρόσωπο το οποίο κατέληξε στην ατομικότητα επειδή δεν έγινε αποδεκτό (παρά τις επίπονες και παρατεταμένες προσπάθειές του) από το βιεννέζικο αυλικό περίγυρο.
*Το τελικό αποτέλεσμα, ωστόσο (κι εδώ θα πρέπει ασφαλώς να εντείνουμε την προσοχή μας), δεν αλλάζει: εκών - άκων, και χάρη στο μοναδικά φλογερό του ταμπεραμέντο, ο Μότσαρτ υπήρξε ο προάγγελος μιας ολόκληρης εποχής -του αναδυόμενου αστισμού και του βασισμένου στη δύναμη της προσωπικής ικανότητας δημοκρατικού του πνεύματος. Και τούτο, βεβαίως, το πέτυχε έστω κι αν χρειάστηκε να το πληρώσει ακόμη και με το θάνατό του.
