εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
3/6/2007
Ηταν όλοι τους παιδιά της
Ο Μάρλον Μπράντο, ο Τζέιμς Κόμπερν, ο Γουόρεν Μπίτι, ο Ρόμπερτ ντε Νίρο, ο Ρίτσαρντ Ντρέιφους, ο Μάρτιν Σιν, ο Χάρβεϊ Καϊτέλ... Μερικά από τα διασημότερα ονόματα του αμερικανικού κινηματογράφου είχαν την τύχη να μαθητεύσουν κοντά της, ν' αντλήσουν από την ποιότητα της σκέψης της και απ' τη ζωτικότητά της και να εμποτιστούν από το όραμα που εκείνη έτρεφε για τους ηθοποιούς, ως εν δυνάμει φορείς της ποίησης και της αλήθειας
Ο λόγος για τη Στέλλα Αντλερ (1901-1992), μια από τις ηγετικές μορφές της καλλιτεχνικής σκηνής των ΗΠΑ, η διδασκαλία της οποίας ξεδιπλώνεται στον τόμο που μόλις κυκλοφόρησε «Η τέχνη του ηθοποιού» (μετ. Σ. Τζουμέρκας, εκδ. «Ινδικτος»).
Εξοικειωμένη με το σανίδι από νήπιο, καθώς ήταν κόρη ηθοποιών του θεάτρου γίντις, η Στέλλα Αντλερ γύρισε το 1931 την πλάτη σε μια επιτυχημένη έως τότε καριέρα και, ακολουθώντας τον οραματιστή Χάρολντ Κλέρμαν (τον δεύτερο από τους τρεις συζύγους της), συμμετείχε στην ίδρυση του περίφημου Γκρουπ Θίατερ, του θιάσου, δηλαδή, που, στη ζοφερή περίοδο του κραχ, έγινε φάρος για όσους πίστευαν ότι το θέατρο μπορεί να προσφέρει πολύ παραπάνω από σκέτη διασκέδαση κι από τα σπλάχνα του οποίου αναδύθηκαν αργότερα κι άλλοι παιδαγωγοί, με γνωστότερο τον Λι Στάσμπεργκ. Οι καβγάδες της Αντλερ με τον τελευταίο, ως προς την ερμηνεία της μεθόδου του Στανισλάφσκι, υπήρξαν ομηρικοί. Μόνο εκείνη, πάντως, είχε δουλέψει επί μήνες κοντά στον ρώσο δάσκαλο στο Παρίσι. Και, όπως τόνιζε, στην καρδιά της δουλειάς του ηθοποιού δεν είναι η ανάκληση βιωμένων συναισθημάτων αλλά, κυρίως, η καλλιέργεια της ευφυΐας και της φαντασίας του.
Τα περισσότερα κεφάλαια της «Τέχνης του ηθοποιού» στηρίζονται σε κασέτες με ηχογραφήσεις μαθημάτων της και σε σημειώσεις μαθητών της και καλύπτουν την περίοδο 1970-1986. Διαβάζοντά τα είναι σαν να τη βλέπεις: αγέρωχη, καυστική, σχεδόν απειλητική, παθιασμένη. Ο,τι κι αν φαντάζονταν οι μαθητές της δεν τους προετοίμαζε για να σταδιοδρομήσουν στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη αλλά για ν' αναμετρηθούν με κείμενα «ιερά». Το θέατρο γι' αυτήν ήταν το σημείο σύγκλισης της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της οικονομίας, της ψυχολογίας, του χρώματος και του φωτός. Εξ ου και η έλλειψη υπομονής εκ μέρους της με όσους δεν μοιράζονταν τη δική της αριστοκρατική αντίληψη περί τέχνης.
«Ζούμε σε μια εποχή που τιμά τη μικρότητα» υπενθυμίζει στους μαθητές της. «Η σκηνή όμως πάνω στην οποία θα στέκεστε είναι μεγάλη. Ο συγγραφέας είναι μεγάλος. Μόνο εσείς είστε μικροί». Πώς αναπτύσσει, λοιπόν, κανείς μεγαλύτερο «μέγεθος» ; Πώς αποκτά την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για να υπηρετήσει μια παράδοση 2.000 χρόνων;
«Πρέπει να μελετάτε το θέατρο όπως ένας παπάς ή ένας ραββίνος τις γραφές. Για το ότι το θέατρο σήμερα έχει ευτελιστεί φταίει ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε ευτελείς» επιμένει η Αντλερ. «Το ότι είστε Αμερικανοί έχει υποσκάψει την ενέργειά σας. Σας στερεί αισθήματα, μνήμες, συγκινήσεις, ένστικτα, καταγωγή. Γιατί; Γιατί είμαστε "ανεξάρτητοι"! Νομίζουμε ότι μπορούμε να ξεκινάμε όποτε θέλουμε. Δεν είναι παράλογο; Βγήκατε από ένα καλούπι. Πρέπει ν' αρχίσετε να εισχωρείτε στις ζωές των άλλων ανθρώπων, ώστε να προχωρήσετε πιο πέρα από αυτό το βαρετό, προσωπικό, εγωκεντρικό πράγμα, που το περνάτε για "πραγματική" ζωή».
Με συνεχείς αναφορές σε έργα του Σοφοκλή, του Σέξπιρ, του Ιψεν, του Ο' Νιλ, του Τσέχοφ, του Τ. Ουίλιαμς, του Α. Μίλερ, του Αλμπι και άλλων κορυφαίων δραματουργών, η Αντλερ δίνει στους μαθητές της τα κλειδιά για να ξεσκεπάζουν τα μυστικά των λέξεων και ν' αποθησαυρίζουν τις οικουμενικές ιδέες που διαπερνούν τα έργα, να ανιχνεύουν τις κοινωνικές συνθήκες μέσα από τις οποίες προκύπτουν οι θεατρικοί χαρακτήρες, να νιώσουν το κοστούμι του ρόλου στο πετσί τους. Απαιτεί να σέβονται τις ασκήσεις που τους βάζει, λες και θα τις κάνουν όχι στην τάξη αλλά στη Σκάλα του Μιλάνου. Κι όποτε απογοητεύεται από τις επιδόσεις τους, τους παραπέμπει στις επιδόσεις άλλων, όπως του Μπράντο/ Κοβάλσκι στο «Λεοφωρείο ο πόθος», που επιτίθεται στην Μπλανς Ντιμπουά από θυμό κι από απόγνωση, επειδή, όπως εξηγεί η Αντλερ, δεν διαθέτει την πνευματική της ρώμη.
«Η έκρηξη του Μπράντο είναι μνημειώδης», λέει, «γιατί τα επτά όγδοά της είναι κρυμμένα. Χίλιες φορές καλύτερα να είστε θυμωμένοι με τον Θεό ή με την ανθρωπότητα, παρά να έχετε αυτό το είδος του θυμού που είναι νταηλίκι». Αντίστοιχα μνημειώδης ήταν και ο σεβασμός που έτρεφε ο σπουδαίος αυτός ηθοποιός για τη δασκάλα του. «Σε αντίθεση με πολλούς άλλους διάσημους δασκάλους των επονομαζομένων "μεθόδων" υποκριτικής, η Αντλερ δεν επέτρεψε ποτέ τη χυδαία τους εκμετάλλευση. Το αποτέλεσμα ήταν η συνεισφορά της στη θεατρική παιδεία να παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη και παραγνωρισμένη» γράφει στο σύντομο προλογικό του σημείωμα. «Της είμαι ευγνώμων».
περ. ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ του ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ
28/6/2007
Να κι ένα βιβλίο που απευθύνεται -αρχικά και καταρχήν- σε ηθοποιούς. Εβραία στην καταγωγή, η Άντλερ -γεννημένη το 1901- κρατούσε από οικογένεια ηθοποιών και, εκτός από διάσημη ντίβα της εποχής, κατέγινε με λαμπρή επιτυχία και στη διδαχή της υποκριτικής, αφού πρώτα μαθήτευσε στη σχολή του Στανισλάφσκι. Ο ογκώδης τόμος περιλαμβάνει τα μαθήματά της (τα οποία, σημειωτέον, διέπλασαν ηθοποιούς όπως οι Μάρλον Μπράντο, Ουόρεν Μπίτι, Τζέιμς Κόμπερν, Κάντις Μπέργκεν, Ρόμπερτ ντε Νίρο, Χάρβεϊ Καϊτέλ κ.λπ.). Ο τρόπος που διδάσκει έχει φοβερή αμεσότητα, ανθρωπογνωσία και ψυχική μεταδοτικότητα. Ακόμα και το ψεύδισμα διδάσκει. Ό,τι λέει πέφτει μέσα στον κουμπαρά της συνείδησης. Ο μεταφραστής, σκηνοθέτης γαρ, απέδωσε το κείμενο με γονυκλινή αφοσίωση.